ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Η αλήθεια είναι ότι η συγκεκριμένη ταινία έχει βγει στις ελληνικές αίθουσες τουλάχιστον ένα μήνα πριν. Επειδή όμως είναι μια ταινία που αναφέρεται σε ένα πολύ ευαίσθητο ιστορικά, αλλά και κοινωνικά γεγονός, που σημάδεψε τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, θέλαμε να μελετήσουμε σε βάθος το τι ακριβώς συνέβη τότε και για αυτόν ακριβώς τον λόγο είδαμε τη συγκεκριμένη ταινία, παραπάνω από μία φορές.

Έτσι, μετά από τον πολύ μεγάλο ντόρο που δημιουργήθηκε γύρω από την ταινία του Παντελή Βούλγαρη, αποφασίσαμε και εμείς με τη σειρά μας να γράψουμε τη δική μας κριτική, αλλά και συμπεράσματα.

Σκηνοθεσία: ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ

Σενάριο: ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΑΝΗ & ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ
Ηθοποιοί: ΑΝΤΡΕ ΧΕΝΙΚΕ, ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΕΡΑΚΗΣ, ΜΕΛΙΑ ΚΡΑΙΛΙΝΓΚ, ΤΑΣΟΣ ΔΗΜΑΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΟΥΚΑΛΑΝΙ, ΑΙΝΕΙΑΣ ΤΣΑΜΑΤΗΣ, ΛΟΥΚΑΣ ΚΥΡΙΑΖΗΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΧΑΤΖΗΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ, ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΜΑΝΩΛΗΣ ΨΑΡΟΥΔΑΚΗΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΑΛΕΓΚΟΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΥΡΡΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΟΓΕΡΑΚΗΣ, ΜΑΝΩΛΗΣ ΜΑΥΡΑΚΗΣ, ΜΗΝΑΣ ΜΙΣΥΡΗΣ, ΤΑΣΟΣ ΚΑΪΣΑΡΛΗΣ, ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΛΙΕΡΑΚΗΣ, ΝΙΚΟΣ ΡΑΜΜΟΣ, ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΑΚΤΙΚΑΚΗΣ, ΜΑΝΩΛΗΣ ΠΟΥΛΗΣ, ΘΕΩΝΗ ΚΟΥΤΣΟΥΝΑΚΗ

Διάρκεια: 117 λεπτά

Χρονολογία παραγωγής: 2017

Είδος ταινίας: ΔΡΑΜΑ

Περίληψη: Κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας ο 34χρονος Ναπολέων Σουκατζίδης, Κρητικός μικρασιατικής καταγωγής, αγωνιστής του λαϊκού κινήματος, στέλεχος του ΚΚΕ και κρατούμενος σε εξορίες και φυλακές από το 1936. Την περίοδο της φυλακής του στο Χαϊδάρι, εκτελούσε χρέη διερμηνέα του Γερμανού Διοικητή του στρατοπέδου, Καρλ Φίσερ. Μπροστά από τα μάτια του περνούσε όλο το δράμα της γερμανικής αγριότητας στα Κατοχικά χρόνια, με τον ίδιο συνεχώς μάρτυρα βασανιστηρίων, τραγικών περιστατικών και βαριάς ατμόσφαιρας στους θαλάμους με το πλήθος των συγκρατούμενων του.

Πολλές ζωές, πολλές μικρές ιστορίες φόβου, φιλίας, συντροφικότητας, ελπίδας, ονειροπόλησης. Έξω από το στρατόπεδο, η μνηστή του Ναπολέοντα, Χαρά Λιουδάκη, με σθένος, καρτερία και βαθιά αγάπη στεκόταν δίπλα στον αρραβωνιαστικό της, έστω κι αν οι συναντήσεις τους ήταν για ελάχιστες στιγμές στα επισκεπτήρια, και πάντα υπό την επιτήρηση ενόπλων φρουρών.

Η τύχη του Ναπολέοντα και άλλων 199 συγκρατούμενών του αποφασίζεται μετά την ενέδρα της ελληνικής αντίστασης στον Στρατιωτικό Διοικητή των Ες-Ες Λακωνίας, σε χαράδρα της περιοχής των Μολάων. Ο θάνατος του Διοικητή Κρες και τριών Γερμανών της συνοδείας του επιφέρει ως αντίποινα την εκτέλεση 50 Ελλήνων για κάθε ένα Γερμανό. Ο Σουκατζίδης είναι στη λίστα των 200 μελλοθάνατων. Την ημέρα της εκτέλεσης βρίσκεται μπροστά σε ένα δίλημμα ζωής, όταν ο Φίσερ, που μέσα στα χρόνια ανέπτυξε σεβασμό για τον Έλληνα διερμηνέα, του δίνει τη δυνατότητα να εξαιρεθεί βάζοντας στη θέση του ως διακοσιοστό άλλον.

 

Η άποψή μας: Στο «Τελευταίο Σημείωμα», την πιο πρόσφατη ταινία του σκηνοθέτη, η ταινία δεν αφορά μόνο την ιστορία του Ναπολέοντα Σουκατζίδη, Κρητικού αγωνιστή του λαϊκού κινήματος και στέλεχος του ΚΚΕ που δούλεψε ως διερμηνέας των Γερμανών στη φυλακή του Χαϊδαρίου κατά τη διάρκεια της κατοχής, αλλά και όλους εκείνους που έζησαν, έδρασαν και στιγμάτισαν με το αίμα τους εκείνη την περίοδο, δημιουργώντας αθροιστικά ένα κοινωνικό ψηφιδωτό γεμάτο ιστορικές λεπτομέρειες και ανθρώπινες δυνατές στιγμές.

Η ουσιαστική δύναμη της ταινίας δεν βρίσκεται στη θορυβώδη επιφάνεια αλλά εντοπίζεται στις ήσυχες λεπτομέρειες, το δράμα παραδόξως δεν κορυφώνεται τη στιγμή του θανάτου αλλά στον πανηγυρισμό της ζωής (η σκηνή των παραδοσιακών χορών εντός της φυλακής αποτελεί και την καλύτερη σκηνή της ταινίας) και οι σημαντικότερες ατάκες δεν λέγονται από τους πρωταγωνιστές αλλά εμφανίζονται εμβόλιμες ως στιγμές από κάποια άλλη προσωπική ιστορία, που θα μπορούσε με τη σειρά της να αποτελεί μια εξίσου σημαντική ταινία.

Ένα από τα αφηγηματικά πλεονεκτήματα της ταινίας είναι ότι προσπαθεί όσο μπορεί να εστιάζει στα όσα διαδραματίζονται εντός του στρατοπέδου. Η περιγραφή είναι ρεαλιστική, με λιγοστές γραφικότητες και μερικές καλοστημένες λεπτομέρειες (το καρβέλι με τις τρεις χαρακιές-χαραμάδες ελπίδας και διαφυγής). Το βάρος όμως πέφτει στη σχέση του ναζί αξιωματικού με τον Έλληνα κρατούμενο, ένα δραματικά και ιδεολογικά πρωταγωνιστικό δίδυμο το οποίο αντιπαρατίθεται ψυχολογικά, πολιτικά κι εντέλει πολιτισμικά, με τον Σουκατζίδη (ένας λιτός, ερμηνευτικά αποτελεσματικότατος Ανδρέας Κωνσταντίνου) να έχει τη σεναριακή εύνοια , καθότι αγέρωχος, πράος και θαρραλέος, πραγματικός ήρωας, αλλά με τον εσωτερικά ταραγμένο Καρλ Φίσερ να κερδίζει τελικά τις εντυπώσεις, κυρίως χάρη στην ερμηνεία του έμπειρου Αντρέ Χένικε.

Tο σενάριο της Ιωάννας Καρυστιάνη και του Παντελή Βούλγαρη δημιουργεί την έλξη και ταυτόχρονα την αναπόφευκτη απώθησή τους, η οποία συμπυκνώνει εύστοχα μια δυναμικά δραματική σύγκρουση χαρακτήρων, απόλυτα συνδεδεμένη με τη φονική σύγκρουση κρατών και ιδεολογιών που μαίνεται γύρω τους. Αυτό το γύρω τους, αντίθετα, αντιμετωπίζεται από την ταινία με ακαδημαϊκή ευπρέπεια, η οποία, πατώντας στη διεκπεραιωτική διήγηση γεγονότων και στους σχηματικούς υποστηρικτικούς χαρακτήρες, οδηγεί την ιστορία μέχρι την κορύφωσή της, την εκτέλεση των 200* στο σκοπευτήριο της Καισαριανής την Πρωτομαγιά του 1944.

ΚΑΠΟΙΑ ΧΡΗΣΙΜΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ!

1) Απέναντι στον κόσμο του κυνισμού, της βαρβαρότητας, της κτηνωδίας που αντιπροσωπεύουν οι δυνάμεις του φασισμού, η ταινία ορθώνει έναν κόσμο αλληλεγγύης, ήθους, εντιμότητας, αξιοπρέπειας και βαθιάς ανθρωπιάς που φτάνει έως την ύστατη θυσία, χωρίς να κρύβει ότι βασικοί φορείς των ανώτερων αυτών ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου είναι οι κομμουνιστές, με επικεφαλής το στέλεχός τους Ναπολέοντα Σουκατζίδη, με κομματική αποστολή διερμηνέα του στρατοπέδου, ατσαλωμένο, όπως οι περισσότεροι από τους 200.

2) Το περιεχόμενο και το βαθύτερο μήνυμα της ταινίας, που προεκτείνεται στο σήμερα: Η θεμελιωμένη στα πιο προωθημένα ανθρώπινα ιδανικά ηθική υπεροχή των λαϊκών αγωνιστών είχε τη δύναμη να σμπαραλιάσει, να συντρίψει, να εκμηδενίσει το μύθο του αήττητου χιτλερικού οικοδομήματος.

3) «Το Τελευταίο Σημείωμα», χωρίς να έχει την πρόθεση να διδάξει ιστορία, σέβεται την ιστορικά χρήσιμη αλήθεια της. Οι δεσμώτες του Χαϊδαρίου δεν αποτελούν ένα παραδομένο στο έλεος της ταπείνωσης, του άγριου βασανισμού και της αγωνίας από το καθημερινό προσκλητήριο του θανάτου, σύνολο, αλλά μια συγκροτημένη κοινότητα, όπου καθένας δεν νιώθει μόνος, καθώς βρίσκει στα σπλάχνα της ανθρώπινη ζεστασιά και αμέριστη φροντίδα, παρηγοριά και συμπαράσταση για να νικά τον πόνο, το φόβο, την απελπισία, την παραίτηση και να ωριμάζει, να γίνεται ολοένα πιο άξιος αγωνιστής.

4) Όλοι οι ήρωες του Χαϊδαρίου, άλλωστε, αποδίδονται ρεαλιστικά στην ταινία. Δεν δείχνονται σαν υπερφυσικά, υπεράνθρωπα όντα, αλλά σαν κανονικοί, όπως κι εμείς άνθρωποι, υποφέρουν, λαχταρούν τις μικροχαρές, ερωτεύονται, παλεύουν με τις αντιφάσεις τους, αγαπούν με πάθος τη ζωή και γι’ αυτό πεθαίνουν γι’ αυτήν. Για να την ημερέψουν, να την ομορφύνουν.

5) Στα πλούσια συναισθήματα που διεγείρει η ταινία, σπουδαία είναι η συμβολή των ηθοποιών και ειδικά του πρωταγωνιστικού δίδυμου, του Ανδρέα Κωνσταντίνου στο ρόλο του Ναπολέοντα Σουκατζίδη και του Αντρέ Χένικε στο ρόλο του Καρλ Φίσερ, ενώ καθόλου δεν υπολείπεται και η ερμηνεία του Τάσου Δήμα στο ρόλο του «καθοδηγητή».

6) «Όταν ο άνθρωπος δίνει τη ζωή του για ανώτερα ιδανικά δεν πεθαίνει ποτέ…», έγραφε ένα απ’ τα δεκάδες σημειώματα που ήταν σκορπισμένα κοντά στα άψυχα κορμιά των 200 κομμουνιστών – κρατούμενων στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, που εκτελέστηκαν από τους ναζί κατακτητές την 1η Μάη του 1944 στην Καισαριανή.

*Οι 200 της Καισαριανής ήταν Έλληνες πολιτικοί κρατούμενοι που εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά του 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής από τις δυνάμεις Κατοχής, ως αντίποινα για τη δράση της αντιστασιακής οργάνωσης του ΕΛΑΣ. Οι περισσότεροι από τους εκτελεσθέντες παραδόθηκαν στις δυνάμεις Κατοχής από το προηγούμενο καθεστώς, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία των 200 ήταν μέλη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ.